Tổng quan thuế TNDN

Thuế TNDN là khoản thuế trực thu quan trọng nhất tác động trực tiếp đến lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp, quyết định cổ tức, quỹ phát triển và định giá doanh nghiệp. Theo báo cáo của Bộ Tài chính, tổng thu ngân sách nhà nước năm 2024 đạt khoảng 1.997,3 nghìn tỷ đồng, vượt 17,4% so với dự toán. Tuy nhiên, không có thông tin cụ thể về tỷ trọng đóng góp của thuế TNDN trong tổng thu ngân sách nhà nước trong năm 2024. 

Việc kê khai sai, loại trừ chi phí không hợp lệ hoặc bỏ sót thu nhập chịu thuế có thể dẫn đến rủi ro truy thu và xử phạt lên đến 20% số tiền thuế thiếu. Hiểu rõ bản chất và cách tính thuế TNDN giúp doanh nghiệp tối ưu hóa nghĩa vụ thuế, hoạch định tài chính hiệu quả và giảm thiểu rủi ro pháp lý.

Khái niệm và bản chất của Thuế TNDN

Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) giữ vai trò then chốt trong hệ thống thuế Việt Nam, vừa là công cụ điều tiết nguồn thu ngân sách cũng vừa phản ánh kết quả kinh doanh thực tế của doanh nghiệp. Việc nắm rõ khái niệm và bản chất của thuế TNDN là nền tảng quan trọng để doanh nghiệp quản lý tài chính minh bạch, tối ưu chi phí và hạn chế rủi ro pháp lý.

Thuế TNDN là gì?

Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) là khoản thuế mà tổ chức, doanh nghiệp phải nộp cho nhà nước trên phần thu nhập chịu thuế sau khi đã trừ đi các chi phí hợp lý, hợp lệ phát sinh trong quá trình sản xuất, kinh doanh.

Bản chất của thuế TNDN

Thuế thu nhập doanh nghiệp là một sắc thuế quan trọng trong hệ thống thuế Việt Nam, có vai trò phản ánh trực tiếp hiệu quả hoạt động sản xuất – kinh doanh của doanh nghiệp. Về bản chất, thuế TNDN mang những đặc điểm nổi bật sau:

• Thuế trực thu: Người nộp thuế và người chịu thuế là cùng một chủ thể – chính là doanh nghiệp.
• Dựa trên kết quả kinh doanh thực tế: Thuế chỉ phát sinh khi doanh nghiệp có lợi nhuận sau khi trừ chi phí hợp lý, hợp lệ.
• Liên quan đến quản trị tài chính: Gắn chặt với việc quản lý chi phí, phân bổ lợi nhuận và xây dựng chiến lược thuế hiệu quả.

Hệ thống văn bản pháp lý hiện hành liên quan đến thuế TNDN

Việc áp dụng đúng các quy định pháp luật về thuế TNDN là cơ sở để doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ thuế một cách hợp lý, tránh rủi ro sai phạm. Dưới đây là các văn bản pháp lý chính đang có hiệu lực tính đến năm 2025:

• Luật số 14/2008/QH12: Là văn bản gốc quy định về đối tượng nộp thuế, thu nhập chịu thuế, thuế suất và nguyên tắc xác định thu nhập tính thuế.
• Nghị định 218/2013/NĐ-CP: Hướng dẫn chi tiết việc thi hành Luật Thuế TNDN, đặc biệt là về ưu đãi thuế và căn cứ tính thuế.
• Thông tư 78/2014/TT-BTC: Hướng dẫn cụ thể các nội dung liên quan đến chi phí hợp lý, doanh thu, thu nhập khác và quy định chuyển lỗ.
• Thông tư 96/2015/TT-BTC: Bổ sung và điều chỉnh một số nội dung của Thông tư 78, tập trung vào các khoản chi không được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế.

Tính đến năm 2025, chưa có thay đổi lớn nào về chính sách thuế TNDN. Doanh nghiệp vẫn áp dụng hệ thống văn bản trên trong kê khai và quyết toán thuế hàng năm.

Đối tượng chịu thuế TNDN

Đối tượng thuế TNDN bao gồm: các tổ chức có hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ phát sinh thu nhập chịu thuế. Khái niệm này được quy định tại Điều 2, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp số 14/2008/QH12 (được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 32/2013/QH13 và Luật số 71/2014/QH13). Tùy vào việc doanh nghiệp được thành lập trong nước hay nước ngoài, có hay không cơ sở thường trú tại Việt Nam, phạm vi thu nhập chịu thuế sẽ khác nhau. Cụ thể:

Bảng tổng hợp các đối tượng chịu thuế TNDN

Đối tượng chịu thuế TNDN	Phạm vi thu nhập chịu thuế	Ghi chú
Doanh nghiệp Việt Nam (doanh nghiệp, hợp tác xã, đơn vị sự nghiệp, tổ chức khác hoạt động kinh doanh)	Toàn bộ thu nhập phát sinh trong và ngoài lãnh thổ Việt Nam	Là người nộp và chịu thuế trực tiếp
Doanh nghiệp nước ngoài có cơ sở thường trú tại Việt Nam	Thu nhập phát sinh tại Việt Nam và liên quan đến hoạt động của cơ sở thường trú ở nước ngoài	Cơ sở thường trú có thể là chi nhánh, văn phòng, nhà máy, công trình, mỏ khai thác, phương tiện vận tải, cơ sở dịch vụ, đại lý hoặc đại diện thường xuyên ký hợp đồng tại VN
Doanh nghiệp nước ngoài không có cơ sở thường trú tại Việt Nam	Chỉ thu nhập phát sinh tại Việt Nam	Thường là các giao dịch, hợp đồng cung cấp dịch vụ hoặc bán hàng hóa vào VN

Căn cứ tính thuế thu nhập doanh nghiệp: Hiểu đúng để tối ưu nghĩa vụ thuế

Việc xác định chính xác số thuế TNDN phải nộp không đơn thuần là thao tác kế toán kỹ thuật, mà còn là bước quan trọng trong quản trị tài chính, lập kế hoạch dòng tiền và đảm bảo tuân thủ pháp luật. Để làm được điều đó, doanh nghiệp cần nắm vững 4 yếu tố trọng yếu cấu thành thu nhập chịu thuế, bao gồm:

Doanh thu tính thuế: Nền tảng của nghĩa vụ thuế

Doanh thu tính thuế là toàn bộ doanh thu thực tế phát sinh từ hoạt động bán hàng và cung cấp dịch vụ, không phân biệt đã thu hay chưa thu tiền, không bao gồm VAT. Đây là chỉ tiêu mang tính quyết định trong cấu trúc thu nhập, bởi sự thiếu chính xác trong ghi nhận có thể làm sai lệch toàn bộ cơ sở tính thuế.

Doanh nghiệp cần đặc biệt lưu ý đến doanh thu chưa xuất hóa đơn, doanh thu nhận trước, hoặc các khoản điều chỉnh doanh thu sau khi kết thúc kỳ kế toán – tất cả đều cần được xác định và phân loại đúng thời điểm.

Chi phí được trừ: Ranh giới giữa hợp lý và rủi ro

Chi phí được trừ là những khoản được phép khấu trừ khỏi doanh thu để xác định thu nhập tính thuế, nhưng chỉ khi thoả mãn đủ các điều kiện tại Điều 6 Thông tư 78/2014/TT-BTC. Cụ thể:

• Khoản chi phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh hợp pháp

• Có đầy đủ hóa đơn, chứng từ hợp lệ

• Nếu trị giá từ 20 triệu đồng trở lên, phải có chứng từ thanh toán không dùng tiền mặt

Những chi phí dễ bị loại trừ trong quyết toán thuế: chi phí tiếp khách vượt 15% tổng chi phí được trừ, tiền phạt vi phạm hành chính, chi phí lãi vay từ cá nhân vượt trần, chi phí khấu hao tài sản không đăng ký, chi không có hóa đơn…

Việc kiểm soát tốt tính hợp lệ của chi phí không chỉ giúp giảm số thuế phải nộp mà còn là hàng rào phòng ngừa rủi ro khi thanh tra thuế.

Thu nhập khác: Những khoản dễ bị bỏ sót

Thu nhập khác là phần thu nhập phát sinh ngoài hoạt động kinh doanh thông thường, nhưng vẫn phải được cộng vào để tính thu nhập chịu thuế. Bao gồm:

• Lãi tiền gửi, tiền cho vay

• Lãi tỷ giá

• Thu nhập từ thanh lý, nhượng bán tài sản

• Thu nhập từ hoàn nhập dự phòng

• Thu nhập được chia từ công ty liên doanh, liên kết

Doanh nghiệp thường bỏ sót hoặc hạch toán sai thời điểm đối với các khoản này, đặc biệt khi không có dòng tiền thực nhận ngay trong kỳ.

Lỗ chuyển lùi: Quyền lợi không được bỏ qua

Theo quy định tại Luật Thuế TNDN, nếu doanh nghiệp phát sinh lỗ trong kỳ thì được quyền chuyển lùi khoản lỗ đó vào thu nhập tính thuế của các năm tiếp theo, trong thời hạn tối đa 05 năm liên tiếp.

Tuy nhiên, để được chuyển lỗ, doanh nghiệp phải:

• Có tờ khai quyết toán đúng hạn

• Có xác nhận từ cơ quan thuế (nếu bị kiểm tra hoặc thanh tra)

• Không bỏ sót kê khai trong các năm kế tiếp

Việc chủ động lập kế hoạch chuyển lỗ, ghi nhận chính xác giúp doanh nghiệp tận dụng quyền lợi thuế hợp pháp, tránh bị loại khi quyết toán.

Cách tính thuế thu nhập doanh nghiệp: Công thức, thuế suất và ví dụ minh họa

Để xác định số thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp, doanh nghiệp cần căn cứ vào kết quả hoạt động kinh doanh, sau đó áp dụng công thức tính thuế theo quy định. Việc tính thuế không chỉ dựa trên lợi nhuận kế toán, mà phải điều chỉnh theo các khoản chi phí hợp lệ, thu nhập chịu thuế và các ưu đãi được hưởng.

Công thức tính thuế TNDN

Sau khi xác định được đầy đủ các yếu tố cấu thành thu nhập tính thuế (doanh thu, chi phí được trừ, thu nhập khác, lỗ chuyển lùi), doanh nghiệp sẽ tiến hành tính toán số thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp dựa trên công thức chuẩn theo quy định của Luật Thuế TNDN.

Thuế TNDN phải nộp = [(Doanh thu – Chi phí được trừ) + Thu nhập khác – Lỗ chuyển lùi] × Thuế suất

Công thức này phản ánh mối quan hệ trực tiếp giữa hiệu quả kinh doanh và nghĩa vụ thuế. Một đồng chi phí không được trừ hợp lệ hoặc một khoản thu nhập khác bị bỏ sót đều có thể dẫn đến sai lệch đáng kể về số thuế phải nộp.

Thuế suất thuế TNDN áp dụng

Thuế suất là yếu tố quan trọng cuối cùng trong công thức tính thuế TNDN, hiện nay được quy định phổ biến ở mức 20%. Tuy nhiên, mức thuế này không phải lúc nào cũng cố định. Tùy vào lĩnh vực hoạt động, quy mô dự án hoặc chính sách khuyến khích đầu tư, doanh nghiệp có thể được hưởng mức thuế suất ưu đãi thấp hơn, thậm chí được miễn hoặc giảm thuế trong một khoảng thời gian nhất định.

Căn cứ pháp lý cho quy định về thuế suất được ghi nhận tại Điều 11 Luật Thuế TNDN và được hướng dẫn chi tiết tại Nghị định 218/2013/NĐ-CP của Chính phủ.

Ví dụ minh họa cách tính thuế TNDN

Giả sử Công ty ABC có các số liệu tài chính như sau trong năm tài chính 2024:

Trong trường hợp này, thu nhập tính thuế được xác định bằng công thức: 

Thu nhập tính thuế = Doanh thu – Chi phí + Thu nhập khác – Lỗ chuyển lùi, tức 10 tỷ – 7 tỷ + 500 triệu – 200 triệu = 3,3 tỷ đồng Thuế TNDN phải nộp = 3,3 tỷ × 20% = 660 triệu đồng

Nếu doanh nghiệp được áp dụng thuế suất ưu đãi 10%, số thuế phải nộp sẽ chỉ là 330 triệu đồng, tức giảm một nửa nghĩa vụ thuế – đây chính là động lực để doanh nghiệp xem xét điều kiện đầu tư vào lĩnh vực/địa bàn ưu đãi.

Hạch toán thuế thu nhập doanh nghiệp: Ghi nhận đúng để bảo toàn kết quả kinh doanh

Trong hệ thống kế toán doanh nghiệp, thuế thu nhập doanh nghiệp là một khoản chi phí mang tính bắt buộc nhưng lại thường xuyên bị ghi nhận sai thời điểm, sai tài khoản hoặc sai bản chất giao dịch. Điều này dẫn đến sai lệch lợi nhuận kế toán, gây ảnh hưởng đến tính minh bạch và độ tin cậy của báo cáo tài chính.

Tài khoản sử dụng

Để ghi nhận và xử lý thuế TNDN đúng quy định, doanh nghiệp cần vận dụng các tài khoản kế toán sau:

• TK 8211 – Chi phí thuế TNDN hiện hành: Ghi nhận chi phí phát sinh trong kỳ tính thuế.

• TK 3334 – Thuế TNDN phải nộp: Theo dõi nghĩa vụ với ngân sách nhà nước.

• TK 911 – Xác định kết quả kinh doanh: Kết chuyển chi phí thuế vào kết quả hoạt động.

Trong trường hợp có chênh lệch giữa thu nhập kế toán và thu nhập chịu thuế (do thời điểm ghi nhận doanh thu/chi phí khác nhau), doanh nghiệp cần ghi nhận thuế thu nhập hoãn lại theo hướng dẫn tại Chuẩn mực kế toán số 17 – Thuế thu nhập doanh nghiệp.

Điều này đặc biệt quan trọng đối với doanh nghiệp có các giao dịch như:

• Khấu hao tài sản cố định với thời gian khác nhau theo thuế và kế toán.

• Dự phòng phải thu khó đòi được ghi nhận kế toán nhưng không được tính chi phí hợp lý khi tính thuế.

Việc không ghi nhận đúng thuế hoãn lại có thể dẫn đến lợi nhuận kế toán ảo, làm sai lệch chỉ số tài chính và ảnh hưởng đến việc ra quyết định của nhà quản trị, nhà đầu tư hoặc tổ chức tín dụng.

Những sai sót phổ biến doanh nghiệp dễ mắc liên quan đến thuế TNDN

Trong quá trình thực hiện nghĩa vụ thuế TNDN, nhiều doanh nghiệp vẫn thường xuyên mắc phải những sai sót quen thuộc, dẫn đến rủi ro tài chính và nguy cơ bị cơ quan thuế xử phạt. Bao gồm:

Ghi nhận chi phí không đúng quy định

Một trong những lỗi điển hình là sử dụng hóa đơn, chứng từ không hợp pháp hoặc thiếu chứng từ cần thiết. Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp vẫn thanh toán bằng tiền mặt cho các khoản chi vượt ngưỡng cho phép. Những chi phí này, dù hợp lý về bản chất kinh doanh, nhưng không đạt chuẩn pháp lý và dễ bị loại bỏ toàn bộ khi quyết toán thuế TNDN.

Bỏ sót hoặc kê khai sai lỗ chuyển lùi

Không ít doanh nghiệp chưa theo dõi chính xác lỗ phát sinh từ các năm trước hoặc quên kê khai lỗ chuyển lùi trong tờ khai quyết toán. Sai sót này khiến doanh nghiệp mất đi quyền lợi khấu trừ hợp pháp và phải nộp nhiều thuế TNDN hơn thực tế.

Nhầm lẫn thu nhập chịu thuế và thu nhập miễn thuế

Một lỗi khác thường gặp là nhầm lẫn giữa các khoản thu nhập phải chịu thuế và các khoản thu nhập được miễn. Việc xác định không chính xác làm doanh nghiệp tính sai nghĩa vụ, từ đó bị cơ quan thuế ấn định lại số thuế TNDN phải nộp.

Sai sót trong trích khấu hao tài sản cố định

Một số doanh nghiệp chưa nắm rõ quy định về thời gian sử dụng cũng như phương pháp khấu hao hợp lệ. Hậu quả là chi phí khấu hao bị loại trong quá trình quyết toán, làm tăng số thuế TNDN phải nộp.

Sai phạm hành chính về kê khai

Không ít trường hợp doanh nghiệp nộp chậm tờ khai thuế tạm tính theo quý hoặc sử dụng sai mẫu biểu quy định. Dù chỉ là lỗi hành chính, nhưng các sai sót này vẫn có thể dẫn đến việc bị xử phạt và truy thu thuế TNDN.

Bảng tổng hợp các sai sót phổ biến trong thuế TNDN

Sai sót	Nội dung	Hậu quả
Ghi nhận chi phí không đúng quy định	Sử dụng hóa đơn, chứng từ không hợp pháp; thiếu chứng từ; thanh toán bằng tiền mặt vượt ngưỡng	Chi phí bị loại toàn bộ khi quyết toán thuế TNDN
Bỏ sót hoặc kê khai sai lỗ chuyển lùi	Không theo dõi lỗ phát sinh các năm trước; quên kê khai trong tờ khai quyết toán	Mất quyền khấu trừ, phải nộp nhiều thuế TNDN hơn
Nhầm lẫn thu nhập chịu thuế và thu nhập miễn thuế	Không phân biệt chính xác các khoản thu nhập	Bị tính sai nghĩa vụ, cơ quan thuế ấn định lại số thuế TNDN
Sai sót trong trích khấu hao tài sản cố định	Không áp dụng đúng thời gian sử dụng và phương pháp khấu hao	Chi phí khấu hao không hợp lệ, tăng số thuế TNDN phải nộp
Sai phạm hành chính về kê khai	Nộp chậm tờ khai thuế tạm tính; dùng sai mẫu biểu	Bị xử phạt hành chính và truy thu thuế TNDN

Lời khuyên cho doanh nghiệp về thuế TNDN năm 2025

Để quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) hiệu quả trong năm 2025, doanh nghiệp không chỉ cần tuân thủ quy định pháp luật mà còn phải chủ động xây dựng chiến lược tài chính phù hợp. Những lời khuyên dưới đây sẽ giúp doanh nghiệp vừa tối ưu nghĩa vụ thuế, vừa giảm thiểu rủi ro và nâng cao uy tín tài chính:

Bảng tổng hợp 4 lời khuyên dành cho doanh nghiệp

Khuyến nghị	Lợi ích mang lại
Chuẩn hóa quy trình kế toán – thuế	Đảm bảo tính minh bạch, sổ sách rõ ràng, dễ dàng kiểm tra khi quyết toán thuế TNDN
Chủ động lập kế hoạch thuế	Tận dụng quyền chuyển lỗ, ưu đãi thuế và phân bổ chi phí hợp lý để giảm gánh nặng thuế TNDN
Sử dụng dịch vụ chuyên nghiệp	Hạn chế sai sót, tối ưu số thuế phải nộp, tận dụng chính sách ưu đãi hiệu quả
Cập nhật văn bản pháp lý	Kịp thời điều chỉnh theo quy định mới, tránh rủi ro bị truy thu hoặc xử phạt về thuế TNDN

Kết luận

Thuế TNDN không chỉ là nghĩa vụ pháp lý bắt buộc mà còn là một phần quan trọng trong chiến lược quản trị tài chính của doanh nghiệp. Việc hiểu rõ bản chất thuế TNDN, nắm chắc công thức tính, tuân thủ căn cứ pháp lý và hạch toán đúng chuẩn sẽ giúp doanh nghiệp không chỉ tối ưu hóa lợi nhuận, mà còn giảm thiểu rủi ro pháp lý, chủ động hơn trong lập kế hoạch tài chính và bảo vệ kết quả kinh doanh bền vững.

Nếu doanh nghiệp của bạn đang tìm kiếm một giải pháp toàn diện về lập kế hoạch thuế, xử lý chi phí hợp lý hay kiểm toán báo cáo tài chính, đội ngũ chuyên gia tại MAN – Master Accountant Network luôn sẵn sàng đồng hành, mang đến sự an tâm và hiệu quả trong từng quyết định tài chính.

Thông tin liên hệ dịch vụ thuế TNDN tại MAN – Master Accountant Network

• Địa chỉ: Số 19A, đường 43, phường Tân Thuận, TP. Hồ Chí Minh
• Mobile/Zalo: 0903 963 163 – 0903 428 622
• Email: man@man.net.vn